Показаны сообщения с ярлыком Загадки Армении. Показать все сообщения
Показаны сообщения с ярлыком Загадки Армении. Показать все сообщения

среда, 1 февраля 2023 г.

ԶԱՏԿԻ ԿՂԶՈՒՄ ԽՈՍՈՒՄ ԵՆ ՀԱՅԵՐԵՆ…


 ԼԵՅԼԱ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

Լեզվաբան
Ռապանուերենում, ինչպես արդի հայերենում, շեշտը կայուն է, բայց ի տարբերություն հայերենի վերջահար (վերջին վանկի վրա ընկնող) շեշտի, այն վերջընթեր է (ընկնում է նախավերջին վանկի վրա): Հավայերեն լեզվում շեշտն ընկնում է նախավերջին վանկի վրա, եթե բառում բացակայում են երկար վանկերը (ձայնավորները): Սամոա լեզվում այն կայուն է և, որպես կանոն, ընկնում է նախավերջին վանկի վրա: Նուկուորո և մաէ լեզուներում այն վերջընթեր է: Մաորի լեզվում և ռապանուերենում անշեշտ վերջին վանկերը սղվում են:
Հայտնի է, որ Ա. Մեյեն հայերենը ընդհանուր հնդեվրոպականից տարբերող առանձնահատկություններից մեկը համարում էր հայերենի կայուն շեշտը՝ ի տարբերություն ընդհանուր հնդեվրոպականին հատուկ շարժուն շեշտի: Իսկ Գ. Ջահուկյանը, խոսելով վաղնջահայերենի մասին, նշում է. «Հայտնի չէ, հնդեվրոպական ազատ (բազմատեղ՝ տարբեր վանկերի վրա ընկնող) շեշտի՝ հիմնականում վերջընթեր դառնալու պրոցեսը քննարկվող շրջանում ավարտվե՞լ է արդյոք, թե ոչ, բայց որ այդ պրոցեսը մեծապես նախապատրաստվել է այս շրջանում, կասկած հարուցել չի կարող»:
Իսկ մեկ այլ տեղ՝ «Ի տարբերություն հնդեվրոպական շեշտի, հին հայերենի շեշտը ա) կայուն էր (միշտ ընկնում էր նույն վանկի վրա) և վաղուց դադարել է ձևափոխական ու իմաստափոխական դեր կատարելուց և բ) անկայուն էր՝ կախված ոչ թե բառի ձևաբանական բնույթից, այլ վանկերի քանակից և միշտ ձգտում էր դեպի վերջին վանկը»:
Գ. Ջահուկյանի եզրահանգումն այն է, որ «մինչ հինհայկական շրջանում շեշտը նախ կայունացել է նախավերջին վանկի վրա, այնուհետև, շեշտահաջորդ վանկի ձայնավորի անկումից հետո՝ վերջին վանկի վրա» ։
Այսինքն թե՝ մինչհինհայկական շրջանում հայերենի կայունացած շեշտը նախ եղել է վերջընթեր (այնպիսին, ինչպիսին պոլինեզիական լեզուներում է), այնուհետև, բառավերջի անշեշտ (թույլ) ձայնավորի օրինաչափ անկման արդյունքում դարձել է վերջահար (ինչպիսին ժամանակակից հայերենում է):
Ցույց տանք, թե վերոհիշյալ երևույթն ինչպես է ընթանում ռապանուերեն-հայերեն բառային ընդհանրություններում. ռապանուերենի բառավերջի անշեշտ ձայնավորի օրինաչափ հնչահապավման արդյունքում ստացվում են հայերեն պարզական արմատներ և, միաժամանակ, ռապանուերենի վերջընթեր շեշտը վերածվում է ժամանակակից հայերենի վերջահար շեշտի:
Ռապան. eri՛ki, eriki te roi «նախապատրաստել անկողինը» – բնիկ հայ. երե՛կ «երեկոյ, իրիկուն»,
ռապան. hi՛ni «հին» – բնիկ հայ. հի՛ն «հին»,
ռապան. hi՛ne «կանացի» – բնիկ հայ. կի՛ն «կին»,
ռապան. tu՛pu «ծառ, ընձյուղ» – բնիկ հայ. թու՛փ «կարճ՝ ցած ծառ»,
ռապան. ha՛re «տուն» – բնիկ հայ. հի՛ւղ, խյու՛ղ «պարտիզպանի խրճիթ, խուղ», բրբ. (զթ.) հու՛ղ «հողաշեն խրճիթ»,
ռապան. hurihuri1 (hu՛ri-huri) «զայրույթ» – բնիկ հայ. հե՛ռ «գժտություն, կռիվ, խռովություն»,
ռապան. ta՛ra «բուն (ծառի)», նաև ta՛ri4 «ծովային ջրիմուռի անվանում» – բնիկ հայ. ծա՛ռ «ծառ»,
ռապան. pօ՛tu «դանակի սուր ծայրը» – բնիկ հայ. բու՛թ «գուլ, ոչ սուր»,
ռապան. hu՛ri «թրջել, ջուր տալ» – բնիկ հայ. ջու՛ր «ջուր»,
ռապան. hu՛mu «գետնափոր վառարանում եփված ճաշ» – բնիկ հայ. հու՛մ «անեփ»,
ռապան. hu՛ri2 «ձագարափոս» – բնիկ հայ. հո՛ր «ջրհոր, գուբ, խոր փոս»,
ռապան. ho՛ro «սրել» – բնիկ հայ. սու՛ր, բրբ. (Ղրբ.) սո՛ր «սուր»,
ռապան. to՛re «գիծ» – բնիկ հայ. տո՛ղ «ուղիղ շարք»,
ռապան. ma՛ri «մոխիր» – բնիկ հայ. մու՛ր «ծուխ թանձր կամ թանձրացեալ, մրուր ծխոյ կամ հրոյ»,
ռապան. pu՛ta «ագահաբար ուտել», «ճարպակալած» – բնիկ հայ. բու՛տ «ուտելիք, կեր»,
ռապան. ki՛te2 «տեսնել, նկատել», «իմանալ» – բնիկ հայ. գէ՛տ (գիտ) «արմատ գիտելոյ, իբր գիտակ, գիտուն»,
ռապան. tu՛vi «ծովային թռչուն» – բնիկ հայերեն թե՛ւ «բազուկ թռչնոց խոշոր փետրովք»,
ռապան. tu՛ku3 «կորանալ, ծռվել» – բնիկ հայ. թե՛ք, թեքեմ «ծեքել, հակել»,
ռապան. ta՛pu, հավայ. ka՛pu «արգելել, սուրբ», «արգելք» – բնիկ հայ. կա՛պ «արգելք», «արգելանք», «կախարդանք»,
ռապան. ta՛ri3 «ինչ-որ բանի վերևի մասը», «կատար (բույսերի)» – բնիկ հայ. սա՛յռ, բրբ. սէռ, սըռ «(լեռնա)գագաթ» (բխեցվում է *k'ē(i)- «սրել» արմատից) և այլն:
Նույն օրինաչափությանն են ենթարկվում նաև բազմաթիվ անհայտ ծագման ու փոխառություն համարվող հայերեն բառեր, ինչպես օրինակ՝
ռապան. gihigihi (gi՛hi-gihi) «չորություն» – հայ. կէ՛զ (կի՛զ-) «կիզոում, այրում», նաև գօ՛ս «չոր (փայտ), չորացած, անպտուղ ծառ»,
ռապան. ko՛ri2 «գող», «գողանալ», «կորցնել» – հայ. կո՛ր «կորչիլ, անհետանալ», «կորուստ»,
ռապան. pa՛ka1 «չոր», «չոր տեղ», «չորանալ» – պա՛կ, պապակ «պասուք, սաստիկ ծարավ»,
ռապան. pa՛tu4 «պատրաստել փարախ» – պա՛տ «որմ, բոլորտիքը, շրջան, պտույտ, չորս կողմ, պատում»,
ռապան. ta՛ki2 «ձկնորսական ցանցի ներքևի մասը», ta՛ki5 «նստատեղ» – հայ. տա՛կ «ներքև, հատակ, խորք» ,
ռապան. ta՛ki1 «կարթաթել» – հայ. թո՛կ «չուան» ,
ռապան. ta՛ka «մուգ կարմիր», «շառագույն» – հայ. տա՛ք «թեժ, տապ»,
ռապան. ta՛ra «բուն (ծառի)» և ta'ri4 «ծովային ջրիմուռի անվանում» – անհայտ ծագման տա՛ռ «մնջեղ ծառի սերմը կամ հունտը»,
ռապան. ta՛ri3 «ինչ-որ բանի վերևի մասը», «կատար (բույսերի)» – անհայտ ծագման ծա՛յր «ծայր (սկզբի կամ վերջի), փխբ.՝ «լեռների և բլուրների գագաթ»,
ռապան. va՛ka «նավակ» – հայերեն վա՛ք «նավ (ջրաղացի խողովակ)»:
Ինչպես տեսնում ենք, արևելապոլինեզիական ռապանուերեն լեզվի այս (և այլ) բառերը ճշգրտորեն արտացոլում են Գ. Ջահուկյանի նշած մինչհինհայկական (իմա՝ վաղնջահայերենյան) լեզվավիճակը, երբ հայերենի շեշտը կայունացել էր նախավերջին վանկի վրա (վերջընթեր էր), որպեսզի հետագայում, շեշտահաջորդ վանկի թույլ ձայնավորի հնչահապավման արդյունքում, դառնա վերջահար, ինչպիսին ժամանակակից հայերենում է:
Այսինքն՝ այսպես կոչված «ընդհանուր հնդեվրոպական» վիճակից հայերենին տարբերող այս յուրահատկությունը ճշտիվ արտացոլված է ռապանուերեն-հայերեն բառային ընդհանրություններում և հայերենին հատուկ օրինաչափ զարգացումների արդյունք է։
Սա, կարծում ենք, լեզվական հաջորդայնության և զարգացման ներլեզվական միտումների ընդհանրության մեկ վկայություն կարելի է համարել:

вторник, 31 января 2023 г.

Բոլոր կայսրությունները երբ հшր ձшկվել են Հայոց Աշխարհի վրա , ընդամենը մի քանի տարի անց վերшցել են . Պատմական օրինաչափություն


Հրաչյա Գրիգորյանը ներկայացնում է հետաքրքիր պատմական օրինաչափություններ , երբ տարբեր ժամանակաշրջաններում տարբեր կայսրություններ հшր ձшկվել են Հայաստանի վրա ՝ ընդամենը մի քանի տարի անց փլnւզվել , կամ վերшցել են .

«Հետաքրքիր պատմական օրինաչափություններ
1) 714 մ.թ.ա. Ասորական կայսրությունը հшր ձшկվեց Հայաստանի վրա և шվերեց այն: Վաթսունչորս տարի անց (մ.թ.ա. 650 թ.) Ասորական կայսրությունը փլnւզվեց և ընդմիշտ шնհետшցшվ աշխարհի քարտեզից:

2) 387 թ. – Հռոմեական կայսրությունը դшվшճшնшբшր խшբեց հայերին և nչնչ шցնելnվ Մեծ Հայաստանը ՝ բшժшնեց այն իր և Պարթեւստանի միջև: Ութ տարի անց (մ.թ. 395 թ.) Հռոմեական կայսրությունը կnրծшնվեց և ընդմիշտ հեռացավ համաշխարհային քաղաքական ասպարեզից:

3) 1045 – Բյուզանդական կայսրությունը դшվшճшնnրեն nչնչ шցրեց հայկական Անիի թագավորությունը: Քսանվեց տարի անց (1071 թ.) Բյուզանդիան կnրցրեց իր ունեցվածքի 80% -ը, ինչը դարձավ դրա шվшրտի սկիզբը և համաշխարհային ասպարեզից ամբողջովին шնհետшնшլnւ պատճառը:

4) 1605-1795 -Պարսկական կայսրությունը հայերին տեղшհшնեց Անդրկովկասից ՝ шվերելnվ և шրյnւնшհnuելով հայկական քաղաքներն ու գյուղերը ՝ բնակեցնելով նրանց մահմեդականներով: 33 տարի անց (1827-28թթ.) Պարսկական կայսրությունը լուրջ ռшզմшկшն պшրտnւթյnւններ կրեց և կորցրեց վերшհuկnղnւթյnւնը ամբողջ Անդրկովկասի վրա, ինչը Պարսկական կայսրության վերջի սկիզբն էր:

5) 1915 -Օսմանյան կայսրությունը իրականացրեց Հայոց ցեղшu պшնnւթյnւնը: Երեք տարի անց (1918 թ.) Օսմանյան կայսրությունը կnրծшնվեց և ընդմիշտ шնհետшցшվ համաշխարհային քաղաքական ասպարեզից:

6) 1905 թ. -Ռուսական կայսրությունը, Նիկոլայ II- ի գլխավորությամբ, uшրuшփ սկսեց Հայ Առաքելական եկեղեցու դեմ և կազմակերպեց հայկական ջшր դերը Անդրկովկասի քաղաքներում և գյուղերում: Տասներկու տարի անց (1917-ին), Նիկոլայ II- ը կnրցրեց իշխանությունը և 1918-ին գնդ шկшհшրվեց իր ամբողջ ընտանիքի հետ, Ռուսաստանի կայսրությունը կnրծшնվեց և ընդմիշտ հեռացավ համաշխարհային ասպարեզից:

7) 1988-90 -ԽՍՀՄ-ը սկսեց հшկшհшյկшկшն քաղաքականություն վարել Արցախում `կազմակերպելով հայերի шրտшքunւմը Արցախի գյուղերից («Օղակ» գործողություն) և шնգnրծnւթյшն մատնվեց Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում հայերի ջшր դերի ժամանակ: Մեկ տարի անց (1991 թ.) ԽՍՀՄ-ը փլnւզվեց և հեռացավ քաղաքական ասպարեզից։

Հետաքրքիր օրինակ է այն, որ աշխարհի բոլոր ուժեղագույն կայսրությունները հավերժ nչնչ шցшն այն բանից հետո, երբ փորձեցին nչնչ шցնել հայերին: Եվ այս կայսրություններից յուրաքանչյուրը 100% -ով վստահ էր իր «шնպшրտելիnւթյшն» մեջ: Եվ Հայաստանը շարունակում է ապրել (Ալեքսանդր Բակուլին)


вторник, 24 января 2023 г.

«Греческая цивилизация вышла из колыбели цивилизации на Армянском нагорье.»

Ваан Сетян Американский исследователь, историк Роберт Дрюс в своей книге «Приход греков: Освоение индоевропейцами территорий в районе Эгейского моря и на Ближнем Востоке» указывает на то, что: «Греческая цивилизация, или ее прототип, действительно вышла из колыбели цивилизации на Армянском нагорье, обосновавшись сначала в центральной Малой Азии, а затем в Западной Малой Азии, а именно в области вокруг Трои, ознаменовав собой дорийское вторжение, являющееся частью этой миграционной волны, хлынувшей на греческие острова. Усилия Генриха Шлимана по поискам Трои, основанные на описаниях Гомера и увенчавшиеся успехом, лишь подтвердили правильность выводов ученых, исследовавших этот вопрос. Такая линия просматривается также в языковом анализе. Например, греческое слово «Аристократ» является производным от армянского корня АР или АРИ, а означает, помимо прочего, принадлежность к благородному роду или правящему классу. Это говорит о том, что когда носители армянского языка и культуры заселились в регионе, греки заимствовали у них это понятие, и в дальнейшем стали называть представителей высшего класса общества АРИстократами. Разложив слово «Аристократ» на его составляющие, получим следующее: Ари – арм. Благородный; Сто – греч. предлог (К) ; Кратия – греч. Власть, Господство, Правление Т.е. под Аристократом изначально понимали представителя благородного рода, чьей задачей было управление. Еще одно слово интересно для рассмотрения — это слово «Воскресенье». По-гречески оно звучит как «Кириаки», а в армянском – «Кираки». Только на армянском языке оно имеет объяснение, связанное с огнем и солнцем, считающимся управителем первого дня недели – Воскресенья. «К(и)раки» с армянского переводится буквально как (день) Огня. Именно так, в родительном падеже. Английское SUN-day также является производным от корня SU — Солнце. Вот почему грузины называют армян SU или SOmekh — Люди Солнца. В большинстве случаев армянский язык является ключевым элементом для расшифровки истории индоевропейских народов и их языков, возникших на основе армянского языка и мифологии Армении, Армянского Нагорья.»

Армяне и евреи

В Устной Торе (Мидраш Эйха Раба, гл. 1) рассказывается, что вавилонский царь Невухаднецер (сразу после разрушения Первого Храма, то ест...